Om waarheidsgetrouw, feitelijk en neutraal te kunnen berichten is de woordkeuze van journalisten belangrijk. Het Kenniscentrum merkt dat journalisten op het gebied van (seksueel) misbruik vaak verbloemende en ouderwetse bewoordingen gebruiken. Daarom leek het ons nuttig een woordenlijst te publiceren met meer bewuste woorden voor veelvoorkomende journalistieke (mis)representaties, zodat journalisten en lezers de echte betekenis van de gerapporteerde nieuwsfeiten begrijpen.

De uitgangspunten voor de werkwijze van journalisten zijn vastgelegd in de Code van Bordeaux van 1954.

Hierin staan de volgende regels:

Eerbied voor waarheid en voor het recht van het publiek op waarheid: vrijheid in verantwoord bijeenbrengen en publiceren van nieuws, en het recht van fair commentaar en kritiek.

Berichtgeving berust op feiten waarvan de journalist de bron kent, hij zal wezenlijke informatie niet achterwege laten en geen documenten vervalsen en elke verstrekte informatie die schadelijk onnauwkeurig blijkt, op royale wijze rechtzetten.

Er is beroepsgeheim ten aanzien van de bron van in vertrouwen verkregen informatie en bewustzijn van het gevaar van door media verspreide discriminatie, en de journalist zal al het mogelijk doen te voorkomen dat gediscrimineerd wordt op, o.a., ras, sekse, seksuele geaardheid, taal, godsdienst, politieke of andere meningen en nationale of sociale afkomst.

Journalistieke vergrijpen zijn: plagiaat, laster, smaad, belediging en ongegronde beschuldigingen, het aanvaarden van steekpenningen, en het kwaadwillig geven van een valse voorstelling van zaken.

Praktisch advies is om hoor en wederhoor toe te passen en de 5W1H (Wie, Wat, Waar, Wanneer, Waarom, Hoe) vragen toe te passen.

De journalistieke werkwijze heeft derhalve regels voor het verkrijgen en representeren van informatie, maar geen concrete regels voor het gebruik van woorden. Dit ondanks het feit dat woorden naast betekenis en inhoud, vaak een emotionele en visuele lading hebben. Woorden kunnen bijvoorbeeld onethisch zijn, onjuist gebruikt worden en discrimineren.

Juristen, marketingdeskundigen, tolken en taalkundigen spenderen een groot deel van hun studietijd aan de bestuderen van het belang van taal en woorden en aan begrip, uitleg en correctie van teksten. Psychologen doen hetzelfde met de woorden die hun cliënten gebruiken. De representatie verandert de inhoud.

Hoewel dit voor journalisten en media niet anders is, merken wij als Kenniscentrum toch dat op het gebied van (seksueel) misbruik vaak wat ondoordachte bewoordingen gekozen worden. Dit zal meestal onbewust zijn – en wellicht soms bewust, maar dan geldt het al snel als een overtreding van de journalistieke Code van Bordeaux – en daarom leek het ons nuttig een woordenlijst te publiceren voor veelvoorkomende (mis)representaties in de media.

Wij volgen hierin zowel de internationale taalbeweging als het Nederlands veranderd taalgebruik. Ter illustratie: het gebruik van “tot slaaf gemaakt” in plaats van “slaaf” erkent de slavernij als een daad van macht leidend tot de ontmenselijking van deze personen. Op dezelfde manier is het van belang te laten zien dat kinderen en tieners die in een seksueel machtsspel worden uitgebuit en daarmee gereduceerd tot gebruiksvoorwerp en van hun kind-zijn en menselijkheid ontdaan worden, daar nooit voor gekozen hebben.

Woorden doen ertoe

Het opstellen van deze woordenlijst is geen eenvoudige taak en de lijst zal ook niet volledig zijn. De realisatie dat een woord gevoelig ligt en emoties oproept is van belang, maar ook de uitleg waarom. Onze lijst is dan ook niet een kant-en-klare lijst met ‘slechte’ en ‘goede’ woorden. Onze intentie is niet om een bepaald woordgebruik voor te schrijven, maar om de lezer na te laten denken over wat een ethisch verantwoorde, niet-discriminerende, feitelijk en juridisch juiste, gegronde en een bona fide voorstelling van zaken vormt. Ons doel is daarmee het bewustzijn te verhogen van de onderliggende betekenis van sommige woorden, om hiermee meer doordachte keuzes aan te moedigen.